TRADYCJE NASZEGO ŚRODOWISKA:
11 PDH IM. KAZIMIERZA PUŁASKIEGO NA STAROŁĘCE
Okres międzywojenny i druga wojna światowa (1929-1945)

Starołęka to przemysłowa dzielnica w południowej części prawobrzeżnego Poznania, nad Wartą. Rozwinęła się w II połowie XIX w. dzięki położeniu przy linii kolejowej prowadzącej z Poznania na Górny Śląsk. Północna część Starołęki (Starołęka Mała) w granice miasta została włączona w 1925 roku, ma dziś charakter przemysłowy z kilkoma dużymi fabrykami (obecnie lub dawniej m.in. Stomil, Pollena-Lechia, PFMŻ, Centra, WSK-PZL). Część południowa (Starołęka Wielka) stała się częścią Poznania w roku 1940 i ma charakter głównie mieszkaniowy (domy jednorodzinne). W dzielnicy znajduje się kościół Św. Antoniego Padewskiego z cmentarzem parafialnym oraz dwa pruskie forty (Fort I i Fort Ia). Do niedawna najbardziej charakterystycznym budynkiem dzielnicy był wielki ceglany spichlerz przy moście kolejowym na Warcie, niestety spłonął on na początku XXI wieku.

Starołęka była trzecim w kolejności powstania środowiskiem harcerskim w prawobrzeżnym Poznaniu, po Śródce i Głównej. Niestety dostępne informacje na ten temat są bardzo skromne: archiwalia sprzed 1960 roku się niemal wcale nie zachowały. Nie powstało też środowisko seniorów. Wszystkich mających wiedzę lub materiały na temat starołęckiego harcerstwa szczególnie prosimy więc o kontakt i współpracę. Mimo tych problemów, udało się jak dotąd zgromadzić i tak duży zasób informacji nt. 11 PDH starołęckiej. Obecna 11 PDH i pośrednio całe środowisko Szczepu "Leśni" jest jedynym środowiskiem harcerskim w Poznaniu które nawiązuje do tradycji 11 PDH starołęckiej i Hufca Poznań XI.

11 Poznańska Drużyna Harcerzy im. Kazimierza Pułaskiego (1929-1939)

20 lutego 1929 - decyzją Naczelnika Harcerzy ZHP do ZHP zostaje przyjęta 11 Poznańska Drużyna Harcerzy im. Kazimierza Pułaskiego, działająca przy Szkole Powszechnej nr 20 (Poznań-Starołęka, ul. Św. Antoniego). Pierwszym drużynowym jest phm. Franciszek Ignaczak, przybocznym Jan Skrzypczak. W niektórych dokumentach i opracowaniach można spotkać też datę założenia drużyny 16 lutego 1929 albo 16 listopada 1929. Data listopadowa jest najprawdopodobniej błędna i wynika z pomyłkowego odczytywania rzymskiej liczby "II" jako "11". W 1929 roku w Poznaniu istniał tylko jeden hufiec harcerzy - Hufiec Poznań i drużyna 11 PDH wchodziła w jego skład. W latach 1930-1934 były trzy, a następnie cztery hufce i kilka reorganizacji - do którego hufca należała "Jedenastka" dokładnie nie wiadomo.

Była to najprawdopodobniej trzecia w dziejach poznańskiego harcerstwa drużyna o numerze 11. Za "pierwszą jedenastkę" uważa się Drużynę "Leszek Czarny" która powstała w 1913 roku w ramach Hufca "Zorza" i działała prawdopodobnie na Wildzie. W 1915 roku drużyna ta przeszła do konspiracji kamuflując się jako "Klub Sportowy Czarni". W 1918 już się nie odtworzyła. Nie wiadomo czy rzeczywiście miała ona numer "11" czy też przypisano go jej później, porządkując dość niejasną z powodu konspiracji i częstych zmian organizacyjnych historię pierwszych drużyn poznańskich. Na przełomie 1920 i 1921 roku powstała nowa drużyna o numerze 11: 11 PDH im. Zawiszy Czarnego działająca na terenie Śródmieścia. Przestała ona istnieć w 1928 roku, prawdopodobnie została wchłonięta przez 4 PDH im. Władysława Jagiełły. Oprócz tego w dziejach poznańskiego harcerstwa działało kilka innych drużyn o numerze 11 - mogły to być drużyny kontynuujące tradycje numeru 11 z harcerstwa żeńskiego. Generalnie aż do 1982 numeracja drużyn harcerskich była w Poznaniu nieuporządkowana, tzn. w każdym hufcu nadawano numery wg własnego uznania, nie licząc się z tradycjami historycznymi. Dlatego mogło być przez pewien czas kilka drużyn o takim samym numerze. Tym niemniej prawowitym spadkobiercą numeru 11 PDH jest obecna 11 PDH działająca w Hufcu Poznań-Nowe Miasto i obecnie numer 11 należy wyłącznie do Hufca Poznań-Nowe Miasto.

Marzec 1930 - opiekunem drużyny 11 PDH został mianowany Mieczysław Dziubalski, prawdopodobnie rodzic jednego z harcerzy. F. Ignaczak prawdopodobnie nie pełnił w tym czasie już funkcji drużynowego.

Październik 1930 - z funkcji drużynowego został zwolniony dh. Dutkowski (od kiedy był drużynowym - nie wiadomo). Nowym drużynowym 11 PDH został Jan Skrzypczak.

Listopad 1931 - powstało Koło Przyjaciół Harcerstwa przy 11 PDH. Przewodniczącym w tym momencie był Mieczysław Dziubalski, zastępcą przewodniczącego rektor szkolny Stanisław Dalkowski (dyrektor SP-20), sekretarzem Florian Pawlak, skarbnikiem Elżbieta Dutkowska.

Listopad 1932 - drużynowym 11 PDH został ponownie phm. Franciszek Ignaczak, który pełnił odtąd tą funkcję nieprzerwanie do wybuchu wojny.

1934 - przewodniczącym Koła Przyjaciół Harcerstwa przy 11 PDH został Wiktor Tomczak.

1934 - została dokonana reorganizacja poznańskiego harcerstwa męskiego. Powstały cztery hufce - Hufiec Poznań I (drużyn pozaszkolnych), Poznań II (drużyn gimnazjalnych), Poznań III (drużyn szkolnych) i Poznań IV (powiatowy). 11 PDH weszła w skład Hufca Poznań III, którego komendantem był wówczas Franciszek Firlik.

1936 - nastąpiła kolejna reorganizacja poznańskiego harcerstwa męskiego. Utworzono cztery hufce o numerach I, II, V i VII na bazie najsilniejszych drużyn (tzw. wiodących), a część drużyn, w tym 11 PDH, została podporządkowana bezpośrednio Komendzie Miasta. Ten stan przetrwał do wybuchu wojny.

1 I 1937 - w spisie drużyn Wielkopolskiej Chorągwi Harcerzy ZHP na dzień 1 I 1937 figuruje 11 PDH im. Kazimierza Pułaskiego z drużynowym F. Ignaczakiem oraz 1 Drużyna Łączności im. Kazimierza Pułaskiego z tym samym drużynowym. Nie jest jasne, czy były to dwie odrębne drużyny, czy jedna i ta sama "w dwóch postaciach" (raczej to drugie). W spisie tym Drużyna Łączności nie ma przyznanej kategorii (A, B, C), lecz kwalifikator "do rozwiązania", co świadczy, że praca drużyny w tym okresie nie wyglądała najlepiej lub przynajmniej sprawozdawczość nie była składana.

1939 - na bazie 11 PDH powstał Harcerski Szczep Łączności

Jak widać, informacje o działalności 11 PDH w okresie międzywojennym są bardzo niepełne, co wynika ze zniszczenia dużej części dokumentów podczas okupacji niemieckiej i w czasach stalinowskich. Nie ma np. żadnych informacji o obozach "Jedenastki" przed wojną. Nie wiadomo czy na terenie Starołęki działało harcerstwo żeńskie i pion zuchowy, prawdopodobnie nie.

Druga wojna światowa

Okres II wojny światowej niestety także pozostaje luką faktograficzną. Brak pełnych i dokładnych danych o działalności harcerzy ze Starołęki podczas wojny i o stratach osobowych.

Najprawdopodobniej zginęło conajmniej 4 instruktorów i harcerzy 11 PDH:

Henryk Bakoś - ur. 24 V 1912, fryzjer, członek Narodowej Organizacji Bojowej (NOB), aresztowany 8 VIII 1941 przez Gestapo, został osadzony w więzieniu w Zwickau, a w dniu 14 II 1942 wyrokiem hitlerowskiego sądu skazany na 5 lat obozu koncentracyjnego, gdzie najprawdopodobniej zginął (brak dokładnych danych o miejscu i okolicznościach śmierci).

Kazimierz Stefan Cukierski - ur. 26 XI 1918, robotnik, członek Narodowej Organizacji Bojowej (NOB), aresztowany 19 VIII 1941 przez Gestapo, został osadzony w więzieniu w Zwickau, a w dniu 14 II 1942 wyrokiem hitlerowskiego sądu skazany na 5 lat obozu koncentracyjnego, gdzie najprawdopodobniej zginął (brak dokładnych danych o miejscu i okolicznościach śmierci).

Narodowa Organizacja Bojowa (NOB) była konspiracyjną organizacją polityczno-wojskową, powstała w listopadzie 1939 jako wojenne wcielenie Stronnictwa Narodowego na terenie ziem polskich włączonych do Rzeszy Niemieckiej. W praktyce stała się organizacją powszechną i skupiła ludzi o różnych poglądach politycznych. Liczyła około 3500 osób, gł. na terenie Poznania i całej Wielkopolski. Została rozbita masowymi aresztowaniami przez Gestapo w 1941 roku. Łącznie około 1000 bojowników NOB zginęło w hitlerowskich więzieniach i obozach. Resztki NOB weszły w skład Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej.

Mieczysław Dziubalski - zginął podczas II wojny światowej (brak dokładnych danych).

Jan Skrzypczak - ur. 2 X 1910 w Minikowie (wówczas wsi podpoznańskiej), był synem kolejarza Józefa Skrzypczaka i Stanisławy z domu Palacz. Ukończył Gimnazjum Św. Jana Kantego w Poznaniu (matura 1930), następnie studiował na Uniwersytecie Poznańskim pedagogikę i wychowanie fizyczne. Od 1933 roku pracował jako nauczyciel WF w Państwowym Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Grodzisku Wielkopolskim oraz w Prywatnym Gimnazjum "Collegium Marianum" w Poznaniu.
W gimnazjum wstąpił do harcerstwa - do 21 PDH im. Rejtana. W 1929 roku razem z Franciszkiem Ignaczakiem założył 11 PDH im. Kazimierza Pułaskiego na Starołęce, był jej przybocznym, a w latach 1930-1932 drużynowym. W latach 1932-1934 był drużynowym 21 PDH. Po rozpoczęciu pracy w Grodzisku zajął się tamtejszą słabo działającą Drużyną Harcerską im. Stefana Czarneckiego, doprowadził do jej odrodzenia i rozwoju (jako opiekun, a od 1938 roku jako drużynowy). W 1936 zdobył stopień Harcerza Rzeczypospolitej, a w 1937 roku podharcmistrza. Był też aktywny w Chorągwi, m.in. od 1934 roku był wizytatorem obozów, a od 1936 kierownikiem wydziału obozów i turystyki. Prawdopodobnie uczestniczył w IV Światowym Jamboree w Gödöllö na Węgrzech w 1933 r. W 1936 ożenił się z Marią Szuderówną, miał trzech synów. Był człowiekiem pracowitym, sumiennym, kochającym mężem i ojcem, patriotą, miłośnikiem sportu i turystyki.
Po wybuchu II wojny światowej od razu włączył się w tajną działalność harcerską i tajne nauczanie. W 1940 roku został komendantem tajnego Hufca Starszoharcerskiego Szarych Szeregów w Poznaniu, a w 1942 roku komendantem tajnej Chorągwi Wielkopolskiej („ul Przemysław”). Wzmocnił struktury organizacyjne Chorągwi, która zajmowała się m.in. pomocą rodzinom więźniów obozów koncentracyjnych i poległych żołnierzy, tajnym nauczaniem i propagandą antyniemiecką. Używał pseudonimu konspiracyjnego „Ilski”. W czasie pełnienia funkcji komendanta chorągwi otrzymał stopień harcmistrza. Był zatrudniony w pralni „Grosswascherei Emil Kretschmar” na Starołęce jako zaopatrzeniowiec, dzięki czemu mógł swobodnie poruszać się rowerem po Poznaniu. W dniu 23 IV 1943 (Wielki Piątek) został aresztowany na Starym Rynku. Przetrzymywany kolejno w siedzibie Gestapo w Domu Żołnierza i w obozach koncentracyjnych Fort VII w Poznaniu, Żabikowo i Gross-Rosen, był bity, głodzony i torturowany. W dniu 20 II 1944 został zamordowany w Gross-Rosen razem z kilkunastoma innymi instruktorami Szarych Szeregów.

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!!!

DALEJ:
Lata 1945-1971: Hufiec XI oraz 11 PDH w Hufcach Starołęka i Nowe Miasto

Aby wrócić na stronę główną lub zajrzeć do innych działów, skorzystaj z menu po lewej stronie.
Jeśli klikniesz tu, STRONA GŁÓWNA otworzy się w nowym oknie.